Karpata
Karpata ta un parásito ku ta famia di araña. Mayoria biaha nos por topa nan riba nos animalnan di kas (maníferonan). Karpata ta huza anfrition solamente pa nan por bebe nan sanger. Na momentu ku e karpata kaba di bebe e sanger, e mes ta laga lòs for di manífero i pa asina por sigui kompletá su siklo di bida. Tin mas ku 800 diferente tipo di karpata na mundu i esaki nan ta parti den 3 grupo: Karpata duru/ kaska duru (Ixodidae, Dermacentor reticulatus, Rhinicephalis snaguineus), Karpata moli (Argasidae) i Nuttallielidea. E karpatanan aki tin e kapasidat pa karga bacterianan i despues infektá animal òf hende.
Siklo di bida di karpata
E siklo di bida di un karpara ta dependé di e faktor eksterno (wer, kantidat di kuminda). Esaki por varia entre 1 pa 2 luna, te mas ku 1 aña.
Un karpata muhé por pone mas ku 3.000 webu pa biaha. Karpata tin 4 estadia:
• Webu
• Larva: 0,5 mm, 6 pia, no tin sekso
• Nymfen: 1 mm, 8 pia, no tin sekso
• Karpata adulto: 2-4 mm, 8 pia, sí tin sekso.
Den kada stadia, e karpata ta biba un gran parti di su bida den medio ambiente manera, yerba, palu i mata. Solamente ora e karpata (larva, nymfen i karpata adulto) mester bebe sanger e karpata ta buska un anfrition. E anfrition ta un manífero, pero esaki por ta un hende tambe. E karpatanan mas chikí ta buska animalnan chikí manera raton pa por chupa sanger. E karpata ta subi riba e anfrition pa despues e buska e parti di kueru ku ta mas fini pa e heftu na dje.
Pa e karpata bebe sanger, e mester hèftu su mes promé riba e anfrition. Esaki por dura entre 12 pa 48 ora. Na momentu ku hèftumentu ta kompletá, e karpata por kuminsá chupa sanger. E karpata ta huza skupi pa e sanger no kuaha. Den e skupi por tin malesanan manera: Borrelia-bacterie (Malesa di Lyme), Babesiosis (malesa di karpata, canine babesiosis, piroplasmose, hondenmalaria) òf FSME/TBE. E mordé di un karpata no sa tin konsekuensia pa e anfitrion. E anfrition no ta ripará nada di esaki dor ku esaki no ta hasi doló ni kishikí. Ora e karpata kompleta e proseso di chupa sanger, e ta laga lòs i e anfitrion ta keda ku un herida chikí. Raramente esaki por trese komplikashon kuné.
Prevenshon
Pa prevení malesa, ta rekomendabel pa kita e karpata entre 12 pa 48 ora di un manera korekto. Si e karpata no wòrdu kitá di e manera korekto, e konsekuensia por ta ku e kabes di e karpata por keda pegá den e kueru di e anfrition. Esaki por okashoná infekshon lokaal (un komparashon: sumpiña den kueru).
Tin pais ta konosí ku malesanan ku ta bini for di karpata. Informá bo mes promé kua bakuna bo tin ku pasa promé kubo bai ku fakansi.
Kon pa kita karpata
Si bo haña un karpata bibu òf morto riba bo animal òf serka bo mes, ta importante pa bo kita esaki na e manera korekto. Si esaki no sosodé di e manera korekto, bo por primi e karpata kibra òf e karpata ta kai den strès ku konsekuensia ku e kontenido di e stoma di e karpata ta drenta den e herida. Presisamente den e stoma di e karpata ta kaminda e malesanan aki ta.
Pa por kita un karpata bo por hasi uzo di un ‘tekenhaakje’. Esaki ta optenibel serka un veterinario òf na un tienda di animal. Pone e ‘tekenhaakje’ riba e kueru, rondó di e kabes di e karpata. Drai esaki te ora e karpata lòs. NO RANKA esaki. E lana di e animal tambe por lòs, pero esaki no ta problema. E herida por wòrdu hunta ku jodium òf alkohòl.
PUNTO DI ATENSHON!!!!
Ora ku bo kaba di huza un produkto kontra di karpata, bo por haña karpata morto riba bo animal. Esaki no ta nifiká ku e produkto no a hasi su trabou. Un karpata ta hèftu su mes hopi lihé na su anfrition. Lo dura por lo menos 12 ora pa e karpata kuminsá chupa sanger. Mientras tantu e produkto kontra di karpata ta mata e karpata den un par di ora. Pero e karpata lo keda pegá na e anfrition i no ta laga lòs i e chèns ku e malesa por transmití pa e anfrition ta nulo.