Wowo
Wowo di kachó mester ta limpi i transparante. Ora un yu di kachó nanse, e wowo nan ta será. Despues di 10 dia e wowo nan ta kuminsá habri. E funshon di klèp di wowo ta pa tene e wowo vògt i limpi. Pues e ta kita shushi i esaki ta akumulá den huki di wowo. Kita esaki ku un paña húmedo (un tiki muhá). Si e huki di wowo bira shushi bèk den 24 ora, tuma kontakto ku bo veterinario. Esaki ta un indikashon ku algu no ta bayendo bon.
Partikularidat na kachó su wowo
Un kachó ta nanse siegu i surdu. Ta dura 10-14 dia pa un su wowonan i su oreanan habri. Antes hende tabata kere ku kachó tabata mira shinishi òf pretu/blanku. Despues di mas investigashon, a sali na klá ku kachó por mira koló, pero tòg otro for di hende.
E wowo serka tur manifero, tin 2 tipo di receptoren:
1. ‘staafje’: ta sòru pa e tono shinishi
2. ‘kegeltjes’ bèrdè i blou: ta sòru pa koló.
Den nan wowo tin mas staafjes ku kegeltjes i e staafjes no mester hopi lus pa manda siñal na e seleber, kual e kegeltjes nan si mester tin di sufisiente lus pa mira e koló. Pa mira koló (manera un hende ku no ta kleurenblind), mester tin 3 sorto di ‘kegeltjes’ ku ta den nos retina (hul: netvlies). E kegeltjes nan ta sensibel na 3 koló (kòrá, blou i bèrdè) i ta sòru pa nos mira ‘full colour’.
Kachó tin 2 sorto di kegeltjes (bèrdè i blou). Ta e motibu aki ku un kachó ta wak un par di koló.
Koló oraño, hel i bèrdè ta kasi mesun koló. Serka un kachó e koló nan aki ta hel i tin un koló di mòster. Pa un kachò e koló kòrá ta manera bèrdè shushi òf asta e por ta koló pretu. Por ehèmpel: un bala kòra den mata no tin masha diferensia. Tambe e koló blou i violeta lo mustra mesun koló blou.
Pa bo mes por eksperensiá esaki, download e app ‘Chromatic Vision Simulator’ kompletamente gratis riba bo telefòn. Tin diferente tipo di daltonismo (hul: kleurenblindheid). Esun di ‘Protanopie’ ta esun di mas serka di un kachó.
Loke si un kachó por hasi mas mihó ku hende ta mira den sukú pa 3 motibu:
1. Nan tin mas staafjes,
2. Kachó su kórnea (hul: hoornvlies) ta mas grandi,
3. Patras di e netvlies tin: Tapetum lucidum.
Tapetum lucidum (tapijt di lus)
Tapetum lucidum ta nifiká lus di tapijt na Latin. Tapetum lucidum ta un reflekshon di lus ku ta konsistí di sélula ku ta patras i tin biaha net partas di e retin (netvlies) ku ta laga e wowo wak mas mihó den skuridat. Bestianan manersa: kachó, pushi, biná, baka, algun tipo di raton djanochi, algun tipo di krokodil i algun dòlfein, ku tin kolumna vértebra i ku ta aktivo anochi so tin e Tapetum lucidum. E Tapetum lucidum aki bo por mira anochi ora lus kai riba e wowo di e animal. Esaki sa tin koló blou, bèrdè, ros òf hel. Hende no tin Tapetum lucidum. Ora di saka potret ku flets i e wowonan ta birá kòra riba potret, ta ora tin demasiado lus ku ta kai riba e ‘vaatvlies’ i ku bo ta mira e sirkulashon di sanger di e wowo ku ta koló kòrá.
Moveshon i posishon di wowo
Algu otro di kachó su wowo ta ku nan ta den e posishon di mira mas skèrpi ora un opheto ta move ku ora e ta pará. Ta pesei ora un kachó mira un opheto pará ketu, por ehèmpel un estatua, e ta keda blaf i/òf e ta keda move su kabes (ariba, abou, links rèks). E posishon di e wowonan di un kachó tambe ta hunga un ròl. Kachó su wowo nan ta mas apartá for di otro ku un hende. Esei ta nifiká ku e kachó tin un bista di mas o ménos di 240 grado kual ku ta mas grandi ku un hende.
Kachó/pushi tin 3 klèp di wowo (membrana nicitans)
Banda di e 2 klèp di wowonan ( ariba i abou), kachó i pushi tambe tin e di 3 klèp di wowo ku yama: membrana nicitans. Esaki ta situa den huki di wowo, e banda di nanishi. Hopi be bo por mira esaki ora e animal kaba di lanta for di soño òf ora e ta sinti su mes un tiki malu. Den membrana nicitans tin un klir ku ta sòru pa e awa di wowo. Esaki tin un funshon ensensial pa laga e wowo keda muhá.
Cherry-eye
Cherry-eye ta ora membrana nicitans aki bula afó i esaki ta keda manera un karni ros/kòrá den huki di e wowo. Esaki nos ta yama cherry-eye. Esaki por kousa ku e wowo ta bai seka i por hasi daño na e kórnea. Pa e motibu aki ta importante pa e animal wòrdu tratá mas lihé serka un vetrinario. Esaki por referí bo serka un spesialista den esaki, paso mayoria biaha mester opera e cherry-eye. Rasa di kachó ku por haña esaki nan ta:
• Engelse bulldog,
• Franse Bulldog,
• Cavelier King Charles Spaniël.
Tene na kuenta ku e Cherry-eye por bini bèk.
Mancha di lagrima
Tin par di biaha bo sa mira tin kachó òf pushi ku tin mancha koló maron skur òf kòrá skur den su skina di wowo.
Esaki ta aparsé ku mas frekuente serka rasa nan manera Shih-tzus, Pekingees, Maltese, Pug, Poedel i Cocker-spaniël. Serka animalnan ku lana blanku òf koló habrí e mancha di lágrima ta mas visto. E kousa ku e animal tin mancha di lágrimas por indiká diferente motibu, por ehèmpel:
• Epiphora, un malesa kaminda e wowo ta traha demasiado lágrima.
• Infekshon di wowo, ku por wòrdu kousa dor di bakteria, vírus, parásito òf algu den e wowo manera huma òf shampu.
• Djente, serka yu di kachó bo por haña ku esaki ta akompaña ku lágrima.
• Klèp di wowo ta birá (Entropion). Esaki ta un malesa ku e klèp di wowo ta birá parti paden ku e kabei di wowo ta frega na e wowo. Esaki por kousa iritashon, raspá i leshon na e wowo.
• E kavidat di wowo (hul.:oogkas) no ta hundu. Esaki bo mira serka animalnan ku tin nanshi kòrtiku. E wowo nan ta bula pafó ku e wowo no por sera sufisiente i por kousa iritashon i leshon na e wowo.
Asina tin hopi otro motibunan manera: kabei di wowo ta krese di paden, infekshon di orea, pipa di lágrima ta muchu chikí òf muchu grandi, sikatris, dieet no adekuá, strès òf alergia.
TA IMPORTANTE PA BO PASA SERKA BO VETERINARIO PA SA KI TA E KOUSA DI E MANCHA DI LÁGRIMA!!!
Loke abo por kuminsa hasi ta tene e kabei nan banda e wowo kòrtiku pa evitá iritashon. Tambe bo por limpia kaminda e macha di lágrima ta ku katuna/papel di kushina ku awa lou.
Produktonan manera waterstofperoxide, binager i make-up remover, NUNKA NO HUZA ESAKI BAND’I BO ANIMAL SU WOWO!!!
Problema ku bindvlies (slijmvlies) i kórnea hoornvlies
Problema ku bindvlies i kórnea ta un problema komun. Den boka di pueblo esaki yama: infekshon di wowo. Tin kaso ku solamente e bindvlies ta infektá i no tin nigun problema ku e kórnea. I tin kaso ku e kórnea ta infektá i e bindvlies tambe. E síntoma ku bo ta mira serka e kachó ta kinipí wowo. Esaki ta pasa ora e bindvlies ta hinchá òf e wowo ta kore awa. E tipo di problema por ta un wowo òf tur dos.
Bindvlies infektá (conjuctivitis)
Otro nòmber pa ora e bindvlies ta infektá yama: conjuctivitis. E síntoma ku bo ta mira ta:
• Kinipí wowo (= Blepharospasme)
• E wowo ta basha awa, kual ta forma strepi di lagrima (=Epiphora).
• E wowo ta bira kòrá (=Rubor).
• Bo ta mira e di tres klèp di wowo (=Protrusie van de membrana nictitans).
• E awa di wowo por ta transparante, e tin sleim òf e tin pus (= Sereus, muceus of purulent exsudaat).
• E bindvlies ta hinchá (=Chemosis).
Kousa di inflamashon di bindvlies:
• Bientu, stòf, alergia òf holó serki manera amoniak (=Sereuze conjuctivitis).
• Oumentashon di lymfoïde follikels parti paden di e di tres klèp di wowo (=Folliculaire conjuctivitis).
• Infekshon di wowo kaminda un grupo di plasma sélula parti pafó di e di tres klèp di wowo. Esaki ta koló blou/kòra, e no ta hasi doló, un inflamashon chikí i ku lo sigui plama. Lus di UV por aktivá esaki. Pa tratamentu mester di drùpel pa wowo pa bida largu (= Plasmacellulaire conjuctivitis).
• Kachónan ku tin alergia di pólen, tipo di yerba, palu/mata, mordé di bestia òf un tipo di kuminda. E síntomanan ta: inflamashon di e bindvlies, wowo ta kòrá, i krauatashi na wowo.
Si bo kachó tin un di e síntomanan ariba menshoná, tuma kontakto ku bo veterinario.
Kórnea (hoornvlies/keratitis) infektá
Otro nòmber pa infekshon di kórnea ta keratitis. Si un kachó tin keratitis, mayoria biaha e tin conjuctivitis tambe. E síntomanan tambe ta kondusí ku e kachó ta kinipí wowo i e wowo ta kore awa. Otra síntomanan ta:
• Vògt ta oumentá den e kónea kual ta bin un velo blou/blanku ta bin ariba (=Cornea-oedeem).
• Kresementu di e ardu chikí riba e kórnea
• Ta forma un sikatris (=Granulatie weefsel)
• Un infekshon ku a dura largu tin tendensia di laga sikatris atras i e kórnea ta haña pigemento.
Kousa di keratitis:
• Un opheto ta den e wowo, ku ta daña e kórnea (=cornea ulcus), por ehémpel un taki.
• Un iritashon di:
1. Lana ta den mal (òf nòrmal) direkshon ku ta mishi ku e wowo (=Trichiasis).
2. E klèp di wowo ta krùl bai paden kual ku ta iritá e wowo (=Entropion).
3. Ora e kabei di wowo nan ta krese den mal direkshon (=Distichiasis).
4. Kabei di wowo ku ta krese parti paden di e klèp di wowo i esaki ta konstante kontra e wowo (=Ectopische cilie).
• E kórnea ta muchu seku:
1. E awa di wowo no ta produsí sufisiente awa pa tene e wowo muhá (=Keratoconjuctivitis Sicca (KCS)).
2. Rasa di kachó ku tin wowo grandi i e klèp di wowo no ta sera sufisiente.
3. E sélulanan di e kórnea ta bira ménos (= Proseso di degenerashon).
Tratamentu di keratitis:
Pa trata cornea ulus un veterinario por dedektá esaki dor di basha un líkido oraño den e wowo i ta wak esaki ku un lus blou. Si e daño di e kórnea ta superfisial, e kachó por haña un krema ku tin vitamina A den dje i antibiotika. Si esaki no funshoná, mester hasi un operashon di e kórnea (=curettage).
Pa infekshon, cornea ulus òf e kórnea ta seku pa un tempu duradero, no solmente mester trata e kórnea, pero tambe e kousa.
PUNTO DI ATENSHON!! KADA VETERINARIO TIN NAN MÉTODO!!